Co dalej z Szachownicą?

Szachownica, ze swoją długością 872 m jest najdłuższą jaskinią Wyżyny Wieluńskiej. Ale miarą jej niezwykłej wartości jest inna liczba – to co najmniej 2000 nietoperzy hibernujących tu każdej zimy. Oprócz ilości zwierząt ważny też jest ich skład gatunkowy; z 26 stwierdzonych w Polsce taksonów 11 występuje w Szachownicy, w tym 4 gatunki unikatowe, zagrożone wyginięciem nie tylko w Polsce ale i w całej Europie: mopek Barbastella barbastellus, nocek łydkowłosy Myotis dasycneme, nocek Bechsteina Myotis bechsteinii i nocek duży Myotis myotis. To dla nich w 2007 r. Komisja Europejska zakwalifikowała teren rezerwatu na Krzemiennej Górze do europejskiej sieci „Natura 2000”, jako Specjalny obszar ochrony siedlisk - Szachownica PLH240004. Inną miarą unikatowych wartości jest pochodzenie - na jej przykładzie opisano nową genetyczną grupę jaskiń, tzw. jaskiń proglacjalnych, tworzących się na przedpolu lodowców.{jcomments off}

Niestety, temu wyjątkowemu miejscu groziła zagłada. Jaskinia w dużym stopniu została przekształcona przez człowieka, który przez 100 lat, aż do 1962 r. prowadził tu podziemną eksploatację kamienia wapiennego, powiększając znacznie wymiary korytarzy i sal.  Procesy mrozowe i erozyjne powodowały, że korytarze groty zaczęły rozsypywać się niczym domek z kart, grożąc zawaleniem całej jaskini. Potem było coraz gorzej, kolejni eksperci ostrzegali przed zawałem, czas mijał a grota jakimś cudem ciągle trwała choć od stropu odpadały kolejne warstwy nadkładu i tylko niczego nie świadome nietoperze zlatywały się co roku w coraz to większej liczbie, jakby na przekór losowi.

W 2008 r. Wojewoda Śląski zlecił Głównemu Instytutowi Górnictwa opracowanie możliwości zabezpieczenia jaskini. Dla zabezpieczenia stropu przed zawałem najwłaściwsze okazało się użycie metod typowo górniczych, stosowanych do zabezpieczenia wyrobisk podziemnych. Inżynierów wsparli także przyrodnicy, konkretnie chiropterolodzy z tzw. Porozumienia dla Ochrony Nietoperzy. W 2012 r. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, która zarządza obszarami Natura 2000 w województwie śląskim, podpisała umowę z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z unijnym tzw. Instrumentem Finansowym LIFE+ na wsparcie kosztów prac ratunkowych w Szachownicy. W 2014 r. Główny Instytut Górnictwa wykonał, tym razem na zlecenie Regionalnej Dyrekcji ochrony Środowiska w Katowicach, projekt techniczny zabezpieczenia podziemi. Wykorzystując wieloletnią praktykę w kopalniach węgla i doświadczenie z analogicznych zadań ratunkowych w Jaskini Głębokiej, zaprojektowano trzy rodzaje wzmocnień: żelbetowe filary podporowe, iniekcję ciśnieniową stropów sal jaskini i obudowę kotwową stropów i ścian sal. Dzięki temu spękany górotwór nad grotą, nie dość że zostanie porządnie podparty, to także dosłownie sklejony, tworząc ochronny parasol.

W czerwcu 2015 r. przed otworem Szachownicy powstał plac budowy; pracownicy firmy Novum Servis Sp. z o.o. z Zabrza wzięli się ostro do roboty, tym bardziej że musieli  zakończyć prace do września, a więc przed pojawieniem nietoperzy. Stropy sal podparli drewnianymi kasztami i stropnicami.  Wszystko po to, aby bezpiecznie wykonać właściwe prace. W trzech miejscach zbudowano betowe filary podporowe; wszystkie obmurowano odłamkami skał wapiennych, uzyskując wygląd zbliżony do naturalnego. Następnie sklejono spękany górotwór, pompując do środka przez otwory iniekcyjne aż kilkadziesiąt ton kleju mineralno-organicznego. W ten sposób powstał swoisty „płaszcz” ochronny, ograniczający dopływ wody do jaskini, co się powinno przełożyć na ograniczenie a nawet eliminację mrozowego rozsadzania skały. Końcowym etapem było zabezpieczenie stropów i ociosów za pomocą obudowy kotwowej i kotwowo-cięgnowej oraz zamontowanie ochronnej okładziny siatkowej. To w dużym skrócie - aby lepiej zapoznać się ze szczegółami ww. prac należy odwiedzić stronę internetową projektu www.lifeszachownica.pl.

Pod koniec sierpnia 2015 r. plac budowy zostały uprzątnięty i robotnicy opuścili jaskinię. Teraz należało poczekać na nietoperze, czy zaakceptują tak duże zmiany w swojej sypialni. W styczniu 2016 r., zgodnie z coroczną tradycją, chiropterolodzy z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Nietoperzy policzyli hibernujące nietoperze. Stwierdzili, że w grocie zimowało co najmniej 2280 osobników należących do 9 gatunków. Był to jeden z najwyższych zaobserwowanych stanów; również skład gatunkowy jakościowo i ilościowo nie odbiegał od normy. Przeprowadzone prace nie spowodowały więc negatywnych zmian w warunkach dla zimowania nietoperzy.
W czerwcu 2016 r. prace górnicze w Szachownicy zostały wznowione. Były one prowadzone, wg już opisanego schematu, aż do jesieni, by we wrześniu ostatecznie wszystko zakończyć. Jaskinia Szachownica zyskała nowe życie, z pożytkiem dla natury i ludzi.

Projekt szczęśliwie dobiegł końca jednak jego efekty będą nadal monitorowane. Dwa razy do roku będą miały miejsce zimowe liczenia nietoperzy aby obserwować ilość hibernujących osobników oraz ich skład gatunkowy. Prowadzone będą także obserwacje podczas rojenia.

Zdjęcia z prowadzonych prac znajdują się w Galerii.

Autorami fotografii są: Maurycy Ignaczak, Maciej Stobierski, Przemysław Skrzypiec i Jerzy Zygmunt.

„Kampania informacyjna realizowana w ramach Projektu LIFE Szachownica/PL, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach instrumentu finansowego LIFE + oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej”
{jcomments off}