Opis dojścia

Jaskinia położona jest w Krakowie w dzielnicy Podgórze w obrębie starego kamieniołomu tworzącego obecnie "Park Skały Twardowskiego” w południowym jego skraju. 
Dojazd ulicą Tyniecką w stronę Tyńca (MPK nr 112 i 162). Z ulicy Tynieckiej schodzimy idąc wzdłuż północnego ogrodzenia Jednostki Wojskowej ( ścieżką prowadzi niebieski szlak turystyczny). Po około 150 m mijając po drodze kilka wystających ze zbocza skałek z widocznymi rozkopanymi otworami dochodzimy do głównego otworu jaskini położonego w małej zatoczce skalnej. Otwór ten ma kształt nieregularnego prostokąta o wymiarach 1.2m ´ 2.0m. Drugi otwór położony jest w tej samej skale ok. 1m na prawo, a trzeci położony jest kilkanaście metrów na prawo u podnóża skałki. Ekspozycja głównego otworu: ku SW.

Opis jaskini

Jest to jedna z największych jaskiń Jury. Obecnie długość jej splanowanych korytarzy przekracza 500 m, a połączenie z dosyć sporą Jaskinią Niską wymaga odgruzowania kilku metrów korytarza. W jaskini jest kilka ciekawych problemów eksploracyjnych, które są jednak bardzo uciążliwe ze względu na ciasnoty i oblepiającą wszystko glinę. Można w niej wydzielić dwa piętra: Salę wraz z odchodzącym od niej skomplikowanym systemem korytarzy oraz partie mające swój początek w Salce z Belką. Wchodząc do jaskini głównym otworem znajdujemy się w Sali. Jest to ponad 30 m długości komora w o  stopniowo obniżającym się dnie które na jej końcu znajduje się na ok. –5 m. Sala początkowo rozszerza się a jej strop ulega podwyższeniu. Kilka metrów za otworem w stropie znajduje się wyraźny kominek, który stanowi najwyższy punkt jaskini (+4.1m). Po około 20 m Sala skręca w prawo, jej strop obniża się przechodząc w szeroką lecz niską szczelinę z dosyć bogatymi lecz bardzo zniszczonymi formami naciekowymi (makarony, kolumny). W odległości około 10m od otworu przy lewej ścianie znajduje się wykop o głębokości ponad 1 m. Z komory tej odchodzi system korytarzy. Ich przybliżony opis przedstawiam poniżej: Idąc od otworu wzdłuż prawej ściany Sali mijamy po ok. 7 m niskie przejście do jak gdyby odrębnej małej salki bez możliwości kontynuacji. Idąc dalej wzdłuż ściany dochodzimy do ostrego zakrętu. Za nim, po ok. 2m znajduje się wejście do kilku korytarzy. Korytarz najbardziej z lewej strony po ok. 1 m po lewej stronie łączy się z kolejnym korytarzem oddzielonym małym cokołem. Korytarz ten ma ok. 5 m długości i kończy się malutką wysoką salką z góry której odchodzi kilka niedostępnych szczelin. Wracamy do wejścia do korytarzy. Drugi korytarz po ok. 1m łączy się z poprzednim opisanym powyżej przejściem a następnie rozgałęzia się. W prawo odchodzi mały korytarzyk, który skręca w lewo i podnosi się ku górze. W lewo wyżej odchodzi korytarzyk wychodzący w ścianie Sali ok. 2m nad jej spągiem. W lewo niżej odchodzi szczelinowaty korytarzyk zwężający się bardzo silnie w sposób uniemożliwiający przejście (szczelina ta jest dostępna z drugiej strony). Na wprost wiedzie poziomy prosty korytarzyk prowadzący do Studzienki. Studzienka jest to 2.5 m głębokości bardzo ciasna pionowa szczelina, której dno można osiągnąć inną drogą. Wracamy do Sali. Trzeci korytarz położony jest przy spągu, opada na dół i po paru metrach kończy się zasypany kamieniami. Można do niego dojść z drugiej strony. Wracamy do Sali. Posuwamy się nadal wzdłuż prawej ściany. Mijamy położone ok. 2m nad dnem wejście do powyżej opisanego korytarza.  Następnie przechodzimy pomiędzy wielkim cokołem a ścianą Sali. Tutaj znajduje się pochyła szczelina mająca połączenie z opisanym poprzednio korytarzem. Kolejny odchodzący z Sali korytarz po paru metrach rozgałęzia się. Idąc w prawo dochodzimy do dolnej części Studzienki a kierując się dalej krętym i niskim korytarzykiem dochodzimy do zagruzowanej części opisanego wyżej trzeciego korytarza. Wracamy do rozgałęzienia. Idąc na wprost dochodzimy, mijając po prawej dwa spore cokoliki, do Salki z Tabliczką. Jest to dosyć obszerne miejsce. W lewo Salka z Tabliczką kontynuuje się kominkiem oraz zwężającymi się szczelinami. Z Salki na wprost odchodzi Piaskowa Rura. Jest to pojedynczy korytarz opadający w dół i osiągający na przegięciu głębokość –12.7m. Za przegięciem korytarz podnosi się i po trzech metrach kończy. W miejscu przegięcia z prawej strony w dół biegnie zasypana piachem obszerna szczelina – nie wiem czy ktoś kiedyś tam był. Wszystkie opisane powyżej korytarze mają piaszczysty spąg oraz są niskie i dosyć uciążliwe.
Wracamy do Sali. Idąc wzdłuż ściany Sali po dwóch metrach znajduje się niskie wejście do kolejnego korytarza. Po niecałym metrze w lewo odchodzi niski i krótki korytarzyk  wpadający ponownie do Sali. Idąc korytarzem na wprost po kolejnym metrze, w prawo do góry odchodzą niedostępne szczeliny mające połączenie Salką z Tabliczką. Korytarz skręca w lewo i opada prożkiem na dół, a następnie zakręca w prawo. Mijamy odgałęzienie w lewo prowadzące do Sali. Ta część jaskini ma dno usiane luźnymi blokami i odłamkami wapiennymi. Po kilku metrach korytarz rozwidla się. Na wprost po ok. 2m kończy się ślepo (dno piaszczyste), a w lewo korytarz wyprowadza nas kolejnym wyjściem do Sali. Z tego miejsca, z prawej jest wejście do kolejnego niskiego kamienistego korytarzyka, który po kilku metrach rozgałęzia się. W prawo korytarz prowadzi do prostopadłej zwężającej się szczeliny a w lewo korytarz wyprowadza nas do końcowej części Sali. Po lewej stronie Sali w końcowej jej części jest wejście do bardzo niskiego błotnistego korytarza, który po kilkunastu metrach, dwukrotnie skręcając w lewo z powrotem wychodzi do Sali, w jej lewej ścianie, bliżej otworu. Sala w tym miejscu wyraźnie opada. Idąc w dół trafiamy do wejścia do Salki z Belką. Ten korytarz będzie opisany później. Nad tym wejściem położona jest niska galeria z odchodzącymi z niej niedostępnymi szczelinami. Równolegle do ściany Sali, w stronę otworu odchodzi z niej niski korytarzyk mający wiele połączeń z Salą. Dochodzimy nim do skrzyżowania: W lewo biegnie korytarzyk do Sali, w prawo biegnie korytarz zwężający się po drodze w zacisk Z II. Po ok. 10 m doprowadza on do niskiej salki. Korytarz na wprost, po ostrym skręcie z prawo łączy się z wyżej  opisanym korytarzem za zaciskiem. Wracamy do Salki. Idąc wzdłuż lewej ściany w kierunku otworu ok. 3 m przed otworem znajduje się wejście do niskiego korytarzyka. Po kilku metrach dochodzi on do prostopadłego korytarza. W lewo dochodzimy nim do drugiego otworu, a w prawo do trzeciego otworu jaskini.
Wracamy do Sali. Idąc około 18m w głąb komory, po jej lewej stronie znajduje się wyraźne, wyżej wspomniane obniżenie prowadzące do Sali z Belką. Po jednym metrze stromy korytarz rozwidla się. W prawo odchodzi ok. 10m długości korytarz o charakterystycznym, wybrzuszonym w prawo skalistym spągu. Korytarz ten zwęża się w szczelinę nie do przejścia. Wracamy do rozwidlenia. Idąc wprost wchodzimy do obszernej Salki z Belką. Salka ta ma wydłużony, nieregularny kształt, a jej wysokość dochodzi do ponad 2 m. Przy lewej ścianie leży Belka – duża kłoda drewna. Salka z Belką ma kamieniste dno. W ścianie za Belką znajduje się szczelina prowadząca do Partii za Strzelonym Zaciskiem. Po prawej stronie Salki odchodzi ślepy ok. 6m korytarz będący wąską szczeliną z wyraźną górną półką z lewej strony. Następnie strop Salki silnie opada miejscami dotykając wapiennych bloków leżących na dnie. Pomiędzy nimi są trzy przejścia prowadzące do dalszej części Salki z Belką. Salka kończy się litą ścianą. U podnóża ściany, na wprost spąg urywa się 70 cm prożkiem prowadzącym do ślepego, skręcającego w lewo korytarzyka. W lewym końcowym rogu Salki otwiera się niski korytarz łagodnie skręcający w lewo doprowadzający po ok. 8m do oryginalnego pomieszczenia. W tym miejscu w spągu otwiera się ok. 1.5 m głębokości lita szczelina, która w dolnej części, na wprost kontynuuje się zagruzowaną wąską rysą zwężającą się w sposób uniemożliwiający dalsze przejście. Natomiast w prawo, na dole szczeliny otwiera się stromy, ciasny korytarzyk o kamienistym dnie, który po kilku metrach kończy się ślepo (-11.0 m).
Wracamy do Salki z Belką. Przez ciasne przejście przechodzimy do Partii za Strzelonym Zaciskiem. Od tego miejsca zwiedzanie jaskini utrudniają ciasnoty i oblepiająca wszystko glina stanowiąca spąg tej części obiektu. Wąski korytarz skręca w prawo. W tym miejscu, na wprost do góry odchodzi odnoga korytarz, która po ostrym zakręcie w prawo kończy się ślepo. Po skręcie w prawo korytarz opada na dół, staje się na chwilę bardziej obszerny (wysokość ok. 1m). Z lewej otwiera się szeroka, lecz bardzo niska szczelina z małym cokołem, którym można obejść z obydwu stron. Szczelina ta skręca w lewo i kończy się silnymi zwężeniami. Wracamy do korytarza. Po kolejnym metrze korytarz rozwidla się. W lewo odchodzi niski, wąski korytarz z ładnymi naciekami po obu stronach ścian. Po trzech metrach poruszania się nim wchodzimy do wąskiej (0.4m) lecz wysokiej (ponad 2m) salki. W lewym górnym rogu odchodzi kilkumetrowa wąska szczelina. Strop salki stanowi zawalisko. Jest to miejsce położone ok. 2.5 m poniżej wykopu w Sali. W dolnej części salki, na wprost korytarza wejściowego w dół odchodzi korytarz prowadzący do położonej poniżej zawaliskowej salki z odchodzącym w prawo korytarzem prowadzącym do Labiryntu. Obecnie przejście to na skutek obrywu jest zasypane. To bardzo niebezpieczne miejsce. Strop stanowią lu·ne wanty. Należy przestrzec przed próbami odkopania tego obrywu – tym bardziej, że partie te mają łatwiejsze obejście!!!!!!
Wracamy do rozwidlenia korytarza. Korytarz opada strono na dół. W dnie rysuje się charakterystyczna szczelina. Zalega tu sporo want. Dalej znajduje się rozwidlenie. W lewo odbiega wąski korytarz będący wejściem do Labiryntu. Sam korytarz skręca w prawo i dochodzi do prostopadłej szczeliny. W lewo korytarz ten przechodzi w niedostępną szczelinę a w prawo jest to ślepy, kamienisty ok. 6 m korytarzyk. Wracamy do wejścia do Labiryntu. Korytarz wejściowy jest bardzo wąski (zacisk Z II), skręca w prawo, a następnie w lewo, jeszcze raz w lewo i w prawo. Dochodzimy do odchodzącego w lewo korytarza obecnie zasypanego opisanego powyżej. Na wprost korytarz rozwidla się na dwa ciągi połączone ze sobą kilkakrotnie. Opis tych partii jest bardzo uciążliwy ze względu na stopień  skomplikowania siatki korytarzy. Generalnie, z końcowej części Labiryntu odchodzą dwa korytarze. Prawy korytarz rozwidla się na trzy kilkumetrowe korytarzyki, a lewy przez dwa położone blisko siebie zakręty dochodzi do rozwidlenia. W prawo korytarz po kilku metrach kończy się małym kominkiem a lewy korytarz po kilkunastu metrach wypełnia się gliną po strop. Jest to najdalej od otworu położone miejsce w jaskini. Partie Labiryntu rozwinięte są na rozległej szczelinie międzywarstwowej.
Powyższy opis może zawierać wiele nieścisłości. Należy je złożyć na karb wielkiej złożoności obiektu oraz zawodności pamięci (opis był pisany po dłuższej nieobecności w jaskini, na podstawie notatek i  sporządzonych planów). Jaskinia Twardowskiego jest obiektem godnym zwiedzenia, jest jednak trudną jaskinią ze względu na potencjalne trudności orientacyjne, ciasnoty i uciążliwą glinę.

Historia eksploracji

Otwór jaskini został odsłonięty podczas prac kamieniołomu w drugiej polowy XIX w. Wtedy to nazwa została przeniesiona z innego znanego dawniej obiektu. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1865. W roku 1876 namulisko zostało przebadane przez M. Soltana, w roku 1932 powierzchniowe badania przeprowadził J. Żurowski. w 1966 roku J. Balwierz, J. Chrobak, A. Górny i A. Tomczyk odkryli kilkadziesiąt metrów nowych korytarzy.

Na przełomie 1992-93 pogłębiono jaskinie do -17 eksplorując rurę we wschodniej części jaskini (członkowie JKJ: T. Baster, S. Herod, M. Calik, P. Kumorek, M. Murzyn, A. Konieczny, M. Salamon, T. Siemiński, B. Slobodzian, J. Sokołowski, S. Wasyluk, M. Wiśniewski). W tym samym okresie P. Ostrowski i T. Pawłowski z Klubu Turystyki Jaskiniowej przy Pałacu Młodzieży odkryli ok. 100 m korytarzy za zaciskiem ZI. Pod koniec roku 93 partie po pokonaniu tzw. Ślimaka wydłużyły się do 120 m. W roku 1993 odkryli oni jeszcze salkę z naciekami koło otworu. Niewielkich odkryć dokonali w 1993 roku T. Baster i A. Górny (niski ciąg w kierunku Okienka Zbójnickiego). W grudniu 97 przekopano się w okolicach otworu do 15 metrowego korytarzyka, na którego końcu przekopano nowy, trzeci otwór oraz odkryto 6 m korytarzyk za nieistniejącym już zaciskiem. (A. Górny, A. Kwapień, M. Krawczyk, T. i M. Rosiek, K. Paul, T. Waizyk, M. Pruc i M. Krajewski).
Z jaskinia związane jest podanie, według którego w jej wnętrzu praktyki czarnoksięskie miał odprawiać Twardowski.
Zinwentaryzowana przez K. Kowalskiego w roku 1950.

Uwagi

Dane jaskini podane są w przybliżeniu ze względu na prace eksploracyjne, prowadzone na przełomie 2014 i 2015 roku przez krakowskich grotołazów. Intensywna eksploracja doprowadziła do odkrycia kilkunastu metrów nowych korytarzy w pobliskiej jaskini Niskiej a także połączenie obu jaskiń w jeden system. Szacunkowa długość obiektu to około 600 metrów. Dokumentacja kartograficzna wymaga aktualizacji.
 

Bibliografia

Strona internetowa Krakowskiego Klubu Taternictwa Jaskiniowego - link
Oficjalna Polska Strona Taternictwa Jaskiniowego przy KTJ PZA - Epimenides

Autorzy opracowania na stronie PIG

Mariusz Szelerewicz, Andrzej Górny

Zdjęcia

Polski Niekomercyjny Przewodnik Turystyczny - www.latawce.netstrefa.pl