Opis dojścia

Od zbiegu doliny Czernej i Eliaszówki idziemy w stronę Czernej. Po około 500 metrach skręcamy na północ w stromą drogę. Szosa dochodzi do granicy lasu, gdzie znajduje się tablica graniczna rezerwatu Dolina Eliaszówki (tu można zostawić auto). Idziemy do góry. Otwory jaskiń znajdują się przy leśnej drodze.

Opis jaskini

Jaskinia Pod Bukami (1) powstała na spękaniach tektonicznych o przebiegu NW-SE, w częściowo zdolomityzowanych wapieniach triasowych. Tworzą ja dwa równoległe korytarze połączone korytarzem nieczynnej kopalni galmanu i limonitu. Ich pokłady zalegały w poziomych pęknięciach międzyławicowych rozmytych przez wody krasowe, poszerzone w czasie eksploatacji. Na pocz. XX w. rudy galmanu z kruszcami eksploatowano również w kilku kopalniach. Ok 100 m na południowy-wschód znajduje się otwór największej z okolicznych kopalń. Mimo około 500 metrów długości korytarzy, które z pewnością mogą kusić do zwiedzania, należy tego zaniechać, gdyż zagrożenie zawałem jest tam naprawdę niezwykle wysokie grożąc śmiercią śmiałka.
Do Jaskini Pod Bukami (1) prowadzi niewielki otwór (średnica ok. 1 m) z 6-m głębokości studzienką, której ściany pokrywa zwietrzała polewa naciekowa. Z dna studni biegnie w kierunku południowo-wschodnim korytarz doprowadzający przez zacisk do wąskiej na 1 m szczeliny. Szczelina ta tworzy rdzeń całego kompleksu omawianej jaskini. Od niej odchodzą na różnych poziomach liczne odgałęzienia opadając progami do dna na poziomie-25 m. Z jednego korytarza przebiegającego na poziomie -9 m na północ prowadzi stromo opadający korytarzyk o głębokości 6 m, który poprzez zawalisko obecnie niemożliwe do przebycia doprowadza do niewielkiej salki ze studnią i ciągiem o charakterze kilkunastometrowej rury krasowej. Na tym rozszerzeniu kończy się sztolnia kopalni. 
Sztolnia tej kopalni jest prostym tunelem o 30-m długości, który powstał w wyniku poszerzenia w trakcie eksploatacji korytarza krasowego wypełnionego rudami. Strop kopalni stanowi płaska płyta a ściany w większości ułożono z kamieni. Niektóre miejsca odsłaniają naturalną ścianę skalną z widocznymi śladami wyeksploatowanych żył galmanu i limonitu. Właściwy otwór kopalni jest zasypany a wejście do niej odbywa się poprzez otwór w połowie jej długości. Początkowo otwór ten jest dość niski ale za to szeroki. Po kilku metrach łączy się z inną sztolnią kopalni, bardzo spękaną i noszącą ślady zawałów (nie wykazana na planie) Od tego miejsca prowadzi dalej wąski korytarz powstały na szczelinie, przechodzący ponadto w ciasną i niedostępną szczelinę o stromo opadającym dnie.

Jaskinia Pod Bukami II (2). Tuż za niskim otworem wchodzimy do salki zasypanej częściowo śmieciami, w której znajduje się 2,5-metrowa studzienka. Na jej dnie jest niski przełaz wprowadzający do kopalnianego chodnika. Kierujemy się nim w lewo, dochodząc do salki ze studzienka. Na lewej ścianie nad studnia, znajduje się okno którym wchodzimy do krótkiego korytarza. Jego koniec do niedawna był zamknięty zawaliskiem. Po jego usunięciu udało się wejść do nowych partii. Ich początek stanowią dwa ciągi. Idąc wprost dostaniemy się do systemu niskich salek z charakterystycznym płaskim stropem, które w dwóch miejscach łączą się z niższym piętrem. Drugi ciąg to wąski, opadający kaskadowo korytarz, w którym poprzez zacisk ZII i dwie niewielkie studzienki, osiągamy dolne piętro. Zaklinowane bloki skalne tworzą tutaj dwa poziomy, które w kilku miejscach łącza się miedzy sobą. Ze względu na niewielka szerokość szczeliny (25 - 60 cm) jest on dość uciążliwy w zwiedzaniu. W końcowej części podnosi się stromo do góry i doprowadza do Korytarza Z Perłowym Jeziorkiem.
Ten fragment jest najobszerniejszą i najładniejszą częścią całej jaskini. Końcowa część tego korytarza tworzy niewielka salka na dnie której znajduje się małe jeziorko, a w nim perły jaskiniowe, oraz duża ilość innych ciekawych nacieków. 

Szata naciekowa Jaskini Pod Bukami (1) występuje jedynie w dolnych trudno dostępnych partiach jaskini w formie polew, nacieków kaskadowych i stalaktytów. Na polewach wytworzyły się ponadto nietypowe, nerkowe narośla. Ponadto nad studnią na przedłużeniu sztolni występuje kilkunastocentymetrowej grubości żyła krystalicznego kalcytu. Poletwy są silnie spękane a nawet samoczynnie odpadają w wyniku strzałowej eksploatacji wapienia w Czatkowicach. Wobec likwidacji tego kamieniołomu destrukcja kopalni powinna zostać zatrzymana. Interesujące zjawisko zaobserwowano podczas sporządzania dokumentacji. Otóż występuje tu zjawisko fosforencji (nacieki oświetlone silnym strumieniem światła promieniowały zanikającym światłem).
Zdecydowanie ładniejsza pod względem nacieków jest Jaskinia Pod Bukami II (2). Reprezentują ja głównie nacieki kaskadowe, draperie, stalaktyty, stalagmity i mleko wapienne. W końcowej części występują wspomniane wcześniej perły jaskiniowe.

Historia eksploracji

Jaskinię Pod Bukami (1) odkryto w 1967 (S. Bronowski). Dalszych odkryć dokonali w niej w 1968 A. Górny i R. Siwulak, a w 1970 A. Górny i W. Wiśniewski (boczne odgałęzienie z kopalni). Zinwentaryzowana w 1972 przez A. Górnego. 
Jaskinia Pod Bukami II (2) odkryta została dopiero w 1970 r. przez A. Górnego i W. Wiśniewskiego. Wyeksplorowano wtedy partie około 45 m długosci. Dnia 19.02.1997 roku po kilkugodzinnych pracach w zawalisku, z użyciem technik specjalnych M. Wiśniewski i P. Ostrowski odkrywają nowe partie. Podczas następnej akcji 26.02.1997 r. ten sam zespół odkrywa Korytarz Z Perłowym Jeziorkiem. Partie te zinwentaryzowane przez P. Ostrowskiego w 1997 roku.

Uwagi

W powyższym opracowaniu, bazującym jeszcze na książce A. Górnego i M. Szelerewicza z 1986 roku, podano łączną długość obu jaskiń, bez chodnika górniczego. Aktualnie przejście starym chodnikiem pomiędzy nimi jest niemożliwe. Dodatkowo w jaskini zostały odkryte nowe korytarze (Partie Bezrobotnych w II i Partie Rurkowe w I). Jaskinie te wymagają ponownego skartowania!

Otwór J. Pod Bukami I

Otwór J. Pod Bukami II

Bibliografia

Szelerewicz M, Górny A., "Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej",1986;

forum.speleo.pl

Zdjęcia

Marek Pawełczyk